Plastik Yerine Kullanılabilecek Maddeler ve Ticaret Engelleri
Plastik kirliliği ve çevresel etkilerle mücadele kapsamında, plastik yerine kullanılabilecek alternatif malzemeler giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Ancak, bu ürünlerin ticareti, Tarife Dışı Tedbirler (NTM) olarak bilinen düzenlemelerden etkilenmektedir. Bu düzenlemeler, plastik ikame ürünlerin uluslararası ticaretini hem kolaylaştırabilir hem de zorlaştırabilir.
Plastik Yerine Kullanılabilecek Maddeler
Plastik yerine kullanılabilecek maddeler, doğal kaynaklardan elde edilen ve plastiklerle benzer özelliklere sahip malzemelerdir. Bu malzemeler, petrol bazlı veya sentetik polimerleri, biyoplastikleri ve biyolojik olarak parçalanabilen plastikleri içermez. Örnekler arasında şunlar yer alır:
- Bitki Bazlı Malzemeler: Kenevir, bambu, tarımsal kalıntılar.
- Deniz Kaynaklı Malzemeler: Deniz yosunu.
- Mineraller ve Metaller: Alüminyum, cam.
- Orman Kaynaklı Malzemeler: Ağaç bazlı ürünler.
Plastik İkame Ürünlerin Özellikleri:
- Düşük Çevresel Ayak İzi: Yaşam döngüleri boyunca çevreye daha az zarar verir.
- Biyolojik Parçalanabilirlik: Doğada kolayca çözünür veya geri dönüştürülebilir.
- Yeniden Kullanım ve Geri Dönüşüm: Sürdürülebilir tedarik zincirlerine uygun olmalıdır.
Tarife Dışı Tedbirlerin Plastik İkame Ürünlere Etkisi
Tarife Dışı Tedbirler (NTM), tarifeler dışında kalan ve uluslararası ticareti düzenleyen kurallardır. Plastik ikame ürünlerin ticareti, bu tedbirlerden önemli ölçüde etkilenmektedir.
Tarife Dışı Tedbirlerin (NTM)'lerin Genel Etkisi:
- Küresel olarak ithal edilen plastik ikame ürünlerin yaklaşık %40'ı en az bir NTM kuralına uymak zorundadır.
- Bu ürünlerin toplam ithalat değerinin %80'i NTM'lerden etkilenmektedir.
- Ortalama olarak, ithal edilen her plastik ikame ürününün yaklaşık iki NTM'ye uyması gerekmektedir.
En Fazla Düzenlemeye Tabi Ürünler:
- Doğal Elyaflar: Kenevir, pamuk gibi bitki bazlı malzemeler.
- Ağaç ve Bitki Bazlı Malzemeler: Orman ürünleri ve tarımsal yan ürünler.
- Özel Ürünler: Gıda ve gıda dışı nihai kullanıma yönelik ürünler.
Bu ürünler, genellikle tarımsal ve ormancılık ürünlerine uygulanan düzenlemelerden etkilenmektedir. Gıda ve gıda dışı ürünler arasında ayrım yapmayan mevzuatlar, bu ürünlerin ticaretini daha karmaşık hale getirebilir.
Tarife Dışı Tedbir (NTM) Türleri ve Plastik İkame Ürünlere Etkisi
Teknik Engeller (Technical Barriers to Trade - TBT):
- Plastik ikame ürünlerin %30'u en az bir teknik engelle uyumlu olmak zorundadır.
- TBT, küresel plastik ikame ürünlerin ithalatının %60'ını etkilemektedir.
- Örnek: Ürünlerin kalite standartlarına, etiketleme gerekliliklerine veya teknik spesifikasyonlara uygun olması.
Sağlık ve Bitki Sağlığı Önlemleri (Sanitary and Phytosanitary Measures - SPS):
- SPS önlemleri, plastik ikame ürünlerin küresel ithalat değerinin %21'ini etkilemektedir.
- Bu önlemler, özellikle gıda ve tarım ürünlerine uygulanmaktadır.
- Örnek: Gıda güvenliği, bitki sağlığı veya hayvan sağlığına yönelik düzenlemeler.
Diğer Düzenlemeler:
- Çevresel standartlar, sürdürülebilirlik sertifikaları ve karbon ayak izi gereklilikleri.
Gelişmekte Olan Ülkeler ve KOBİ'ler Üzerindeki Etkiler
- Yüksek Uyum Maliyetleri: Sertifikasyon ve denetim süreçleri, küçük işletmeler için büyük bir maliyet oluşturur.
- Zaman Alıcı Süreçler: NTM'lere uyum sağlamak, ticaret süreçlerini yavaşlatabilir.
- Küresel Ticarette Erişim Sorunları: Karmaşık düzenlemeler, gelişmekte olan ülkelerin küresel ticarete tam olarak katılmasını engelleyebilir.
- Gelişmekte olan ülkeler için teknik destek ve kapasite geliştirme programlarının artırılması.
- Küresel ticaret düzenlemelerinin sadeleştirilmesi ve uyum süreçlerinin hızlandırılması.
- KOBİ'lerin NTM'lere uyum sağlaması için finansal teşviklerin sağlanması.
Sonuç ve Öneriler
Plastik ikame ürünler, çevresel sürdürülebilirlik açısından büyük bir potansiyele sahiptir. Ancak, bu ürünlerin ticareti, Tarife Dışı Tedbirler (NTM) nedeniyle karmaşık hale gelebilir. Plastik ikame ürünlerin ticaretini kolaylaştırmak ve sürdürülebilir bir geleceği desteklemek için şu adımlar atılmalıdır:
- NTM'lerin Sadeleştirilmesi: Plastik ikame ürünlere yönelik düzenlemelerin daha açık ve erişilebilir hale getirilmesi.
- Teknik Destek: Gelişmekte olan ülkeler ve KOBİ'ler için teknik destek ve eğitim programlarının artırılması.
- Uluslararası İş Birliği: Küresel ticaret düzenlemelerinde uyum sağlamak için uluslararası iş birliğinin güçlendirilmesi.
- Sürdürülebilirlik Sertifikaları: Plastik ikame ürünlerin çevresel faydalarını vurgulayan sertifikasyon sistemlerinin teşvik edilmesi.
Plastik ikame ürünlerin ticaretindeki engellerin aşılması, hem çevresel sürdürülebilirliği artıracak hem de gelişmekte olan ülkelerin küresel ticarete entegrasyonunu destekleyecektir.
Kaynak: Plastic Pollution - The pressing case for natural and environmentally friendly substitutes to plastics - UNCTAD (2023)