Küresel Ticarette Tarım ve İmalat Ürünlerine Uygulanan Tarifeler
Gümrük tarifeleri, uluslararası ticaret politikalarının önemli bir aracıdır. Yerli sanayileri koruma ve hükümet gelirlerini artırma mekanizması olarak işlev görürler. Küresel eğilimler, ticaretin serbestleştirilmesi ve çok taraflı ile bölgesel ticaret anlaşmaları nedeniyle genel olarak tarife oranlarında bir düşüş olduğunu göstermektedir. Ancak, gelişmekte olan ülkeler hâlâ daha yüksek tarifelerle karşı karşıya kalmaktadır. Bu dinamikler, bu ülkelerin ticaret rekabetçiliğini ve ekonomik kalkınma potansiyellerini şekillendirmektedir.
Tarım Ürünleri ve Yüksek Tarifeler
Tarım ürünleri, uluslararası ticarette en yüksek tarifelerle karşılaşan ürün gruplarından biridir. Bölgesel ticaret anlaşmaları (RTAs) ve çok taraflı ticaret müzakereleri bazı engelleri azaltmış olsa da, tarım sektörü birçok ülkede hâlâ yüksek düzeyde korunmaktadır.
Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Zorluklar:
Gelişmekte olan ülkelerin tarım ihracatları, en çok kayrılan ülke (MFN) muamelesi altında ortalama %20'ye yakın yüksek ithalat vergileriyle karşılaşmaktadır. Bölgesel ticaret anlaşmaları sayesinde bazı tarım ürünleri tercihli erişimden yararlansa da, bu düzenlemeler her zaman kapsamlı değildir ve pazar erişiminde parçalanmalara yol açmaktadır.
Bölgesel Farklılıklar:
Afrika, Güney Asya ve Doğu Asya ülkeleri tarımda nispeten yüksek tarifeler uygularken, Latin Amerika ülkelerinde bu tarifeler genellikle daha düşüktür. Gelişmiş ülkelerde ise ortalama tarife oranları düşük olmasına rağmen, bazı hassas tarım ürünlerinde (örneğin süt ürünleri, et ve şeker) %100'ü aşan tarife zirveleri görülmektedir.
Sektörel Farklılıklar:
Sebze ürünlerinde ortalama tarifeler %8 civarındayken, gıda ürünlerinde bu oran %4'e düşmektedir. İşlenmiş tarım ürünlerine uygulanan daha yüksek tarifeler (tarife tırmanışı), gelişmekte olan ülkelerde katma değer yaratımını caydırmakta ve sanayileşme çabalarını engellemektedir.
İmalat Ürünleri ve Tarifeler
İmalat ürünlerinde tarife yapıları, ürün kategorisine ve tarifeyi uygulayan bölgeye göre değişiklik göstermektedir.
- Tarife Azalması: 2012-2023 yılları arasında, ticaretin serbestleştirilmesi çabaları sayesinde imalat tarifeleri yaklaşık 1 puan azalmıştır.
- Bölgesel Farklılıklar: Güney Asya ve Afrika bölgelerinde imalat tarifeleri hâlâ yüksek olup, ortalama %8 civarındadır. Diğer gelişmekte olan bölgelerde bu oran %5'in altındadır. Gelişmiş ülkelerde ise imalat tarifeleri en düşük seviyede olup, ortalama %2'dir.
- Tekstil ve Hazır Giyim: Tekstil ve hazır giyim sektörleri, ortalama %6 civarında yüksek ithalat vergileriyle karşı karşıyadır. Bu durum, gelişmekte olan ülkelerin bu sektörlerdeki rekabet gücünü sınırlamaktadır.
- Hammadde ve Düşük Tarifeler: Yakıtlar ve metal cevherleri gibi hammaddeler, tüm sektörler arasında en düşük tarife oranlarına sahiptir. Bu durum, hammaddelerin sanayi üretimindeki ve küresel tedarik zincirlerindeki hayati rolünü yansıtmaktadır. İmalat sektörünün küresel rekabetçiliği, bu girdilerin sürekli ve uygun maliyetli bir şekilde temin edilmesine bağlıdır.
Ticaret Anlaşmalarının Etkisi
Tarım ve imalat sektörlerinde bölgesel ticaret anlaşmaları ve tercihli tarife düzenlemeleri önemli bir rol oynarken, hammaddeler üzerindeki etkileri sınırlıdır. Bunun nedeni, hammaddelerin zaten düşük tarife oranlarına sahip olmasıdır.
Tarım ve imalat ürünlerine uygulanan tarifeler, küresel ticaretin dinamiklerini şekillendirmekte ve gelişmekte olan ülkelerin rekabet gücünü etkilemektedir. Tarım ürünlerindeki yüksek tarifeler ve tarife tırmanışı, bu ülkelerin katma değerli ürün ihracatını sınırlandırırken, imalat sektöründeki düşük tarifeler, sanayi üretimini desteklemektedir. Politika yapıcılar, bu dengesizlikleri ele alarak daha kapsayıcı ve sürdürülebilir ticaret politikaları geliştirmelidir.
Kaynak: Global Trade Update - March 2025 - UNCTAD