Yapay Zeka Küresel Ticareti Nasıl Değiştiriyor?

Uluslararası ticareti, bir akıllı telefonun veya bir çift spor ayakkabının fabrikadan çıkıp dünyanın öbür ucundaki bir mağazanın rafına ulaşana kadar yaptığı uzun ve maceralı bir yolculuk olarak düşünebiliriz. Bu yolculuk, sadece mesafelerle değil, aynı zamanda ürünün nihai fiyatını artıran birçok "görünmez maliyetle" doludur. İşte tam bu noktada yapay zeka (YZ) devreye giriyor ve bu küresel yolculuğu herkes için daha ucuz, daha hızlı ve daha kolay hale getiren akıllı çözümler sunuyor.

Uluslararası ticaret maliyetleri, bir ürünün bir ülkeden diğerine taşınırken oluşan tüm ek masrafların toplamıdır. Bu maliyetler, ürünün etiket fiyatına yansıyarak hem şirketler hem de tüketiciler için ticareti daha pahalı hale getirir. Bu maliyetleri üç ana başlıkta toplayabiliriz.

• Ulaşım Maliyetleri: Ürünlerin bir ülkeden diğerine gemi, uçak veya kamyon gibi araçlarla fiziksel olarak taşınması için yapılan tüm harcamalardır.

• Gümrük ve Uyum Maliyetleri: Ürünlerin sınırdan geçerken ödemesi gereken vergiler (tarifeler) ve her ülkenin kendine özgü karmaşık kurallarına uymak için yapılan evrak işleri, denetimler ve kontrollerdir.

• İletişim ve Bilgi Maliyetleri: Farklı dilleri konuşan alıcı ve satıcıların birbirini anlaması, doğru tedarikçiyi bulması ve güvenilir bir ticari ilişki kurması için harcanan zaman, çaba ve kaynaklardır.

Yapay zeka, uluslararası ticaretin bu üç temel maliyet alanına doğrudan müdahale ederek akıllı ve verimli çözümler sunar. Geleneksel yöntemlerle saatler süren veya imkansız olan analizleri saniyeler içinde yaparak ticareti dönüştürür.

Yapay zeka, lojistik operasyonlarını baştan sona optimize ederek taşıma maliyetlerini ve gecikmeleri önemli ölçüde azaltır. Küresel lojistik devi Maersk gibi şirketlerin de kullandığı bu teknolojilerin en somut faydaları şunlardır:

• Rota Optimizasyonu: Bir ürünün taşınması için binlerce rota, taşıma aracı ve zamanlama seçeneği vardır. YZ algoritmaları, bu seçeneklerin tamamını analiz ederek bir gemi veya kamyon için en hızlı ve en ucuz rotayı saniyeler içinde belirleyebilir. Bu optimizasyon, envanter ve depo yönetimini de iyileştirir.

• Gerçek Zamanlı Takip ve Tahmin: YZ, tedarik zinciri boyunca oluşabilecek olası gecikmeleri veya sorunları (darboğazları) önceden tespit edebilir. Ayrıca, filo bakımının öngörülmesi gibi yeteneklerle arızaları oluşmadan önce saptayarak şirketlerin zamanında önlem almasına ve operasyonel kesintileri en aza indirmesine olanak tanır.

Karmaşık gümrük kurallarına uymak ve gerekli belgeleri hazırlamak, ticaretin en yavaş ve maliyetli aşamalarından biridir. YZ, bu süreci basitleştirir.

Makine öğrenimi modelleri, gümrük belgelerindeki tutarsızlıkları otomatik olarak tespit etmek için eğitilebilir. Örneğin, bir ürünün menşei veya türü gibi bilgilere dayanarak sunulan bir sağlık sertifikasının geçerliliğini anında kontrol edebilir. Bunun da ötesinde YZ, Avrupa Birliği'nin Karbon Sınır Ayarlama Mekanizması (CBAM) gibi yeni ve karmaşık çevre düzenlemelerine uyumu kolaylaştırarak emisyon verilerinin verimli bir şekilde raporlanmasını sağlar. Bu otomatik doğrulama ve uyum süreçleri, ürünlerin sınırlarda saatlerce veya günlerce beklemesini önleyerek süreci hızlandırır ve maliyetleri düşürür.

Farklı diller, özellikle küçük işletmeler için ticarette her zaman büyük bir engel olmuştur. YZ destekli anında çeviri teknolojileri bu engeli neredeyse tamamen ortadan kaldırıyor. Bu teknolojinin gücünü gösteren en çarpıcı örneklerden biri, eBay'in makine çevirisi (eMT) sistemidir. Bu sistem sayesinde ABD'den İspanyolca konuşulan Latin Amerika ülkelerine yapılan ihracat %17,5 oranında artmıştır. Araştırmacılar, bu etkinin, alıcı ile satıcı arasındaki fiziksel mesafeyi %37,3 azaltmaya eşdeğer olduğunu hesaplamıştır.

Bu örnekler sadece birer teori değil. Gerçek dünyada faaliyet gösteren şirketler, yapay zekanın getirdiği bu faydaları şimdiden deneyimliyor ve geleceğe dair büyük beklentiler taşıyor.

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ve Uluslararası Ticaret Odası (ICC) tarafından Mart 2025'te yürütülen küresel bir anket, şirketlerin yapay zekanın ticaret maliyetlerini düşürmesini beklediğini açıkça ortaya koyuyor. Anketin en ilginç bulgusu ise mikro, küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ'ler), büyük şirketlere kıyasla YZ'nin getireceği tasarruflar konusunda daha da iyimser olması.

KOBİ'lerin bu iyimserliği sadece sınırlı kaynaklara sahip olmalarından kaynaklanmıyor. Aynı zamanda büyük ve küçük şirketlerin YZ'yi farklı amaçlarla kullanmasından ileri geliyor. Büyük firmalar YZ'yi genellikle ticaret düzenlemelerine uyum veya sözleşme analizi gibi karmaşık süreçler için kullanırken, KOBİ'ler daha çok pazar istihbaratı ve iletişim gibi en acil sorunlarını çözen alanlara odaklanıyor. Bu nedenle YZ'nin getirdiği kazançları daha doğrudan ve yüksek oranda hissediyorlar.

Görüldüğü gibi yapay zeka sadece maliyetleri düşürmekle kalmıyor, aynı zamanda küresel ticareti daha adil ve erişilebilir bir oyun alanına dönüştürme potansiyeli taşıyor.

Yapay zeka, uluslararası ticaretin önündeki ulaşım, gümrük ve dil gibi en temel engelleri akıllı çözümlerle aşarak ticareti hiç olmadığı kadar verimli hale getiriyor. Bu teknolojik dönüşüm, özellikle kaynakları kısıtlı olan küçük işletmeler ve gelişmekte olan ekonomilerdeki firmalar için tarihi bir fırsat sunuyor. YZ sayesinde artık bu işletmeler de küresel pazarlara daha kolay açılabiliyor ve büyük oyuncularla rekabet etme şansı buluyor.

Sonuç olarak yapay zeka, küresel ticareti sadece daha ucuz ve daha hızlı kılmakla kalmıyor, aynı zamanda onu herkes için daha erişilebilir hale getirerek daha kapsayıcı bir dünya ekonomisinin kapılarını aralıyor.