Temiz Enerji Ekonomisinde Ticaret ve Değer Zinciri Fırsatları
Küresel sera gazı (GHG) emisyonlarının yaklaşık %40’ı, elektrik üretimi için fosil yakıtların yakılmasından kaynaklanmaktadır (IEA, 2022b). Elektrik üretiminin karbonsuzlaştırılması, net sıfır hedeflerine ulaşmak için kritik bir adımdır.
Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri, 2030 yılına kadar küresel enerji karışımında yenilenebilir enerjinin payının önemli ölçüde artırılmasını öngörmektedir.
Yenilenebilir Enerjinin Küresel Büyümesi
Uluslararası Enerji Ajansı’na (IEA) göre, 2022 yılında küresel elektrik kapasitesindeki büyümenin %90’ı yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanmıştır (IEA, 2023h). Küresel güneş fotovoltaik (PV) kapasitesi, yaklaşık 340 GW artarak yıllık yeni bir rekor kırmıştır.
Yenilenebilir enerji kapasitesinin önümüzdeki dört yıl içinde %85 oranında büyümesi beklenmektedir. Bu büyüme hızı, 2015-2020 döneminde gözlemlenen hızdan neredeyse üçte iki oranında daha fazladır.
Yenilenebilir enerji, 2026’nın başlarında elektrik üretiminin en büyük kaynağı haline gelme yolundadır ve bu büyüme, tüm büyük çalışmalarda öngörülen hızları aşmaktadır (IEA, 2022e). 2050 yılına kadar yenilenebilir enerji kaynaklarının küresel elektrik arzının %95’ini oluşturması beklenmektedir.
Bölgesel Farklılıklar
Yenilenebilir enerji dağıtım hızı küresel olarak tutarlı değildir. Uluslararası Yenilenebilir Enerji Ajansı (IRENA), 2022 yılında Çin, Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri’nin yenilenebilir enerji kapasite artışlarının %75’ini oluşturduğunu tahmin etmektedir (IRENA, 2023a). Buna karşılık, Afrika, dünya genelindeki yenilenebilir enerjiye dayalı elektrik üretim kapasitesinin %3’ünden daha azını oluşturmaktadır. (IRENA ve AfDB, 2022).
Bu fark, özellikle güneş enerjisi üretimi bağlamında dikkat çekicidir. IEA’ya göre, dünyanın en iyi güneş enerjisi kaynaklarının %60’ı Afrika’da bulunmasına rağmen, kıta, kurulu güneş PV kapasitesinin yalnızca %1’ini oluşturmaktadır (IEA, 2022j).
Yenilenebilir Enerji Dağıtımının Ekonomik Faydaları
Yenilenebilir enerji kullanımının hızlandırılması, ekonomik faydalar vaat etmektedir. Bir çalışmaya göre, yenilenebilir enerji tüketiminde %1’lik bir artış, kısa vadede Afrika’nın ekonomik büyümesine %0,07, uzun vadede ise %1,9 oranında katkı sağlayabilir (Qudrat-Ullah ve Nevo, 2021). Temiz enerjiye geçiş, enerji maliyetlerini düşürmeye, enerjiye erişimi artırmaya, enerji fiyatlarını istikrara kavuşturmaya, ithalat bağımlılığını azaltmaya, katma değer yaratma potansiyelini artırmaya ve ek istihdam fırsatları yaratmaya yardımcı olabilir.
Ticaret ve Yenilenebilir Enerji
Yerli temiz enerji altyapısının genişletilmesi, doğrudan ticaret faydaları sunabilir. Dünya Ticaret Örgütü’nün (WTO) 2022 Dünya Ticaret Raporu’nda, yenilenebilir enerji ve elektrik ticaretinin, temiz enerji kaynaklarının coğrafi olarak eşit olmayan dağılımını telafi edebileceği vurgulanmıştır (WTO, 2022b).
Örneğin, Afrika, Asya, Latin Amerika ve Orta Doğu’daki birçok ekonomide güneş enerjisi üretim potansiyeli bulunmaktadır. Bu doğal varlık, karşılaştırmalı bir avantaj faktörü olarak kullanılabilir ve bu ekonomiler, bölgesel ve uluslararası ortaklara fazla elektrik ihraç edebilir. Bu enerji ihracatı, deniz altı kablolar, boru hatları veya fiziksel sevkiyatlar (örneğin, amonyak formunda taşınan hidrojen) gibi farklı şekillerde gerçekleştirilebilir.
Temiz Enerji Teknolojilerinin Üretimi ve Ticareti
Net sıfır hedeflerine ulaşmak, temiz enerji teknolojilerinin ve hizmetlerinin üretim ve ticaretinin artan talebi karşılayacak kadar hızlı genişletilmesine bağlıdır. Bu talep artışı, gelişmekte olan ekonomiler ve LDC'ler için yeni ticaret entegrasyonu fırsatları sunmaktadır. Bu fırsatların değerlendirilmesi, gelişmekte olan ekonomiler, LDC'ler ve kalkınma finansmanı ortakları tarafından kararlı eylemler gerektirmektedir. Bu eylemler, teknoloji yayılımının ötesine geçerek, bu ekonomilerin temiz enerji pazarlarına katılımını ve bu pazarlarda yer edinmesini desteklemelidir.
Ticaret için Yardım Girişiminin Rolü
Ticaret için Yardım (Aid for Trade), gelişmekte olan ekonomilerin hem yerel hem de uluslararası alanda ticaret entegrasyonu fırsatlarını değerlendirmelerine yardımcı olmaktadır. Özellikle, bu girişim, temiz enerji teknolojilerinin üretimi ve dağıtımı için değer zincirlerine katkıda bulunan sektörlerde üretim kapasitelerini genişletmelerini desteklemektedir.
Bu sektörler, her temiz enerji teknolojisi için ortak olan üç “yatay” değer zinciri aşamasına ayrılabilir:
- Kritik Mineraller ve Metallerin Tedariki: Temiz enerji teknolojilerinin üretimi için gerekli olan hammaddelerin çıkarılması ve işlenmesi.
- Makine ve Ekipman Üretimi: Yenilenebilir enerji altyapısının kurulumu için gerekli ekipmanların üretimi.
- Hizmet Değer Zincirleri: Şebeke kurulumları, bakım ve yönetim gibi yenilenebilir enerjiyle ilişkili hizmetlerin sağlanması.
Bu değer zincirleri, gelişmekte olan ekonomiler ve LDC'ler için temiz enerjiye geçişte önemli ticaret fırsatları sunmaktadır.